Tuyến thượng thận là các tuyến nội tiết sản xuất nhiều loại hormone bao gồm adrenaline và steroid aldosterone và cortisol. Chúng ở vị trí trên đầu của mỗi quả thận. Mỗi tuyến có vỏ ngoài tạo ra hormone steroid và tuỷ trong. Bản thân vỏ thượng thận được chia thành ba vùng: vành glomerulosa, fasciculata và reticularis. Vỏ thượng thận sản xuất ba loại hormone steroid chính: Mineralocorticoids, glucocorticoids, androgens.

Việc sản xuất hormone steroid được gọi là steroidogenesis và liên quan đến một số phản ứng cũng như các quá trình diễn ra trong tế bào vỏ não. Tủy tạo ra chất dẫn truyền thần kinh như epinephrine và dopamine có chức năng tạo phản ứng nhanh chóng khắp cơ thể trong các tình huống căng thẳng.

Tuyến thượng thận được kiểm soát bởi tuyến yên – một phần khác của hệ thống nội tiết. Các tín hiệu bất thường có thể phá vỡ lượng hormone do tuyến yên truyền cho tuyến thượng thận sản xuất. Điều này có thể khiến chúng sản xuất quá nhiều hoặc quá ít hormone. Mất cân bằng nội tiết tố có thể gây ra một loạt các triệu chứng và các vấn đề về sức khỏe.

Tuyến thượng thận tiết ra một số loại hormone khác nhau được chuyển hóa bởi enzyme hoặc trong tuyến hoặc trong các bộ phận khác của cơ thể. Những hormone này có liên quan đến một số chức năng sinh học thiết yếu.

2.1. Corticosteroid

Corticosteroid là một nhóm các hormon steroid được sản xuất từ vỏ của tuyến thượng thận. Corticosteroid được đặt tên theo từng chức năng của nó.

• Mineralocorticoids (như là aldosterone) – được sản xuất trong vành glomerulosa có tác dụng giúp điều hòa huyết áp và cân bằng điện giải bằng cách quản lý sự cân bằng kali và natri trong cơ thể.
• Tuyến thượng thận sản xuất aldosterone là một loại chất khoáng rất quan trọng cho quá trình điều hoà cân bằng muối và lượng máu. Ở thận, aldosterone tác động lên các ống phức ngoại biên để tăng tái hấp thu natri và bài tiết cả ion kali và hydro. Aldosterone chịu trách nhiệm tái hấp thu khoảng 2% tốc độ lọc cầu thận. Duy trì natri cũng là một phản ứng của đại tràng ngoại biên và tuyến mồ hôi để kích thích thụ thể aldosterone. Aldosterone II và kali ngoại bào là hai chất điều hòa chính của việc sản xuất aldosterone. Lượng natri có trong cơ thể ảnh hưởng đến thể tích ngoại bào, từ đó ảnh hưởng đến huyết áp. Do đó, tác dụng của aldosterone trong việc giữ natri rất quan trọng đối với việc điều hoà huyết áp.

• Glucocorticoids có nhiều tác dụng trong quá trình trao đổi chất. Chúng làm tăng mức độ lưu thông glucose. Đây là kết quả của sự gia tăng huy động acid amin từ protein và kích thích tổng hợp glucose từ các acid amin này trong gan. Ngoài ra, chúng còn tăng mức acid béo tự do mà tế bào có thể sử dụng thay thế cho glucose để thu được năng lượng.
• Glucocorticoids cũng có tác dụng liên quan đến sự điều chỉnh nồng độ đường trong máu, bao gồm sự ức chế hệ thống miễn dịch và tác dụng chống viêm. Cortisol làm giảm khả năng của các nguyên bào xương để tạo ra mô xương mới và làm giảm sự hấp thu canxi trong đường tiêu hoá.
• Tuyến thượng thận tiết ra một mức cortisol cơ bản nhưng cũng có thể tạo ra các hormone để đáp ứng với hormon tuyến vỏ thượng thận (ACTH) từ tuyến yên trước. Cortisol được giải phóng không đều, nồng độ của nó trong máu cao nhất vào sáng sớm và thấp nhất vào buổi tối do nhịp sinh học của bài tiết vỏ thượng thận (ACTH). Cortisol là sản phẩm không hoạt hoá của enzyme 11β-HSD trên cortisol. Phản ứng được xúc tác bởi 11 β-HSD có thể đảo ngược, và điều đó có nghĩa là nó có thể biến cortisone thành cortisol-hormone sinh học.
• Glucocorticoids cortisol và cortisone được tổng hợp trong vành fasciculata. Chức năng của chúng bao gồm sự điều hoà chuyển hoá và ức chế hoạt động hệ thống miễn dịch.

Glucocorticoids chịu ảnh hưởng điều tiết của trục dưới đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận (HPA). Sự tổng hợp glucocorticoids được kích thích bởi hormon vỏ thượng thận (ACTH) – một loại hormone được giải phóng vào máu bởi tuyến yên trước. Đổi lại, việc sản xuất ACTH được kích thích bởi sự hiện diện của hormone corticotropin (CRH)-được giải phóng bởi các tế bào thần kinh của vùng dưới đồi. ACTH hoạt động trên các tế bào tuyến thượng thận trước tiên bằng cách tăng mức độ StART trong các tế bào, và sau đó tất cả enzym P450 steroid.

Sự bài tiết của glucocorticoids được điều hoà chủ yếu bởi hệ thống renin – angiotensin – aldosterone (RAAS). Nồng độ kali ở mức thấp hơn nồng độ ACTH. Các cảm biến của huyết áp trong thận giải phóng enzyme renin vào máu và bắt đầu một loạt các phản ứng dẫn đến sự hình thành angiotensin II. Các thụ thể angiotensin trong tế bào của vách glomerulosa nhận ra chất này và khi liên kết chúng kích thích giải phóng aldosterone.

2.2. Chất dẫn truyền thần kinh

Chất dẫn truyền thần kinh chủ yếu là epinephrine và norepinephrine, adrenaline và noradrenaline. Các tuyến thượng thận sẽ chịu trách nhiệm cho hầu hết các adrenaline lưu thông trong cơ thể, nhưng chỉ có một lượng noradrenaline lưu hành. Những hormone này được giải phóng bởi tủy thượng thận, nơi chứa một mạng lưới mạch máu dày đặc.

Adrenaline và noradrenaline hoạt động tại adrenoreceptors trên toàn cơ thể, với các tác dụng bao gồm tăng huyết áp và nhịp tim. Ngoài ra, nó còn chịu trách nhiệm cho phản ứng đấu tranh được đặc trưng bởi việc thở nhanh và nhịp tim, tăng huyết áp và co thắt mạch máu ở nhiều bộ phận của cơ thể.

2.3. Androgens

Androgens được sản xuất bởi lớp trong cùng của vỏ não, và vành reticularis. Sản xuất nội tiết tố androgen được chuyển đổi thành hormone giới tính với đầy đủ chức năng trong tuyến sinh dục và các cơ quan đích khác.

Tuyến thượng thận không hoạt động hoặc hoạt động không bình thường có thể là do chính bản thân tuyến thượng thận hoặc nguyên nhân gốc rễ có thể là do khiếm khuyết ở tuyến khác.

• Bệnh Addison: Đây là bệnh rối loạn hiếm gặp có thể ảnh hưởng với bất kỳ ai và ở bất kỳ lứa tuổi nào. Nó phát triển khi vỏ thượng thận không sản xuất đủ cortisol và aldosterone.
• Ung thư tuyến thượng thận: Là một loại ung thư xâm lấn, nhưng nó rất hiếm gặp. Các khối u tuyến thượng thận có xu hướng lan sang các cơ quan khác và gây ra những thay đổi bất lợi trong cơ thể do lượng hormone dư thừa mà chúng sản xuất ra.
• Hội chứng Cushing: Là tình trạng không phổ biến và trái ngược với bệnh Addison. Nó được gây ra bởi sự sản xuất quá mức hormone cortisol. Có nhiều nguyên nhân gây ra chứng rối loạn này. Một khối u ở tuyến thượng thận hoặc tuyến yên cũng có thể là nguyên nhân.
• Tăng sản thượng thận bẩm sinh: Rối loạn di truyền này được đặc trưng bởi mức độ cortisol thấp. Nó phổ biến cho những người tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh có thêm các vấn đề về hormone như nồng độ aldosterone thấp (duy trì sự cân bằng của muối và nước).

Các tuyến thượng thận có vai trò đa chức năng trong hệ thống nội tiết. Hai phần rất khác nhau của tuyến này là tủy và vỏ não, đều điều chỉnh và duy trì nhiều quá trình từ chuyển hóa đến phản ứng.

Nguồn tham khảo: webmd.com, hopkinsmedicine.org, healthline.com